روان ‌شناسی خساست

بله، صحبت درباره گدایان رسمی ساده ‌تر است زیرا ظاهر و باطن آنان با هم مطابقت دارد اما در مورد افراد خسیس یا ممسک یا بخیل و گداصفت کار به آن سادگی نیست چون ظاهر و باطن گاهی مطابقت ندارد و طیف آنان هم بسیار گسترده‌ تر از گدایان است. از جمله ممکن است افراد محترمی هم که در زمینه خاصی اندکی بخل دارند و نمی ‌توان آن را بیرون از هنجار دانست، در طیف افراد خسیس قرار بگیرند و در انتهای طیف هم افرادی قرار دارند که به گفته ی سعدی: " درویش به جز بوی طعام‌ اش نشنیدی/ مرغ از پس نان خوردن او ریزه نچیدی "

ظاهرا سعدی هم از این جماعت دل ‌خوشی نداشته!

نه فقط سعدی، بلکه بسیاری از ادیبان ایران از این جماعت شکایت داشته‌ اند و خرده گرفته‌ اند اما در آثار سعدی به کرات درباره آن ها صحبت شده؛ از جمله راجع به فرد موصوف گفته است که: " مالداری را شنیدم که به بخل چنان معروف بود که حاتم طایی در کرم. ظاهر حال‌ اش به نعمت دنیا آراسته و خست نفس جبلی در وی همچنان متمکن. تا به جایی که نانی به جانی از دست ندادی و گربه بوهریره را به لقمه ‌ای ننواختی و سگ اصحاب کهف را استخوانی نینداختی..." توجه به عبارات سعدی نشان می ‌دهد که فرضیه ‌ای در باب سبب‌ شناسی خست داشته است.

چه فرضیه ‌ای؟

عبارت " خست نفس جبلی " به این معنی است که سعدی، دست ‌کم در مورد این فرد، خساست را ذاتی می‌ دانسته است. جالب این است که پژوهش‌ های اخیر روان ‌پزشکی هم شواهدی را در جهت ارثی بودن این وضعیت ارایه کرده است.